Luigi Miraglia

 LUIGI MIRAGLIA - REKOVEKUE

Hekovesẽ Nápoles, Italia1900-pe, oikovevakuaaha ha avakuuahára. Oiko ichugui tembikuaajára ka’avokuaaty ha mymbakuaatýpe mbo’ehaovusu Nápoles-pe ha ou oiko Paraguay retãme 1925-pe.
Tekove’aty tembikuaahára Paraguay-gua oipytyvõ ichupe ha otembiapokuaareka’apo arandukuaa mymba jejuka ha mba’e ñembyatýre te’ỹinkuéra Makã, Ayoreo, Ache-Guayaki ha Tova rehe. Tembikuaareka ha avaretepykuaaty ndive ojapo avei ñemoarandu te’ỹi rekoha jekuaa rehe.
Avei mbo’ehára ñe’ẽ Latín-pegua, oñorairõ ha oñeha’ãva ojeiporu hag͂ua tapereko oĩ’ypýva hekopete, ha’e ohenóiva ¨ inductivo-contextual ¨,péva he’ise ñamyesakãva’erãha peteĩ ñe’ẽ pe ñe’ẽ rapoitégui hekohaichaite oñembojeha’ỹre ambue ñe’ẽre pe mitã oñembo’évo, ikatuhag͂uáicha ha’e oikuaa,ohayhu ha oñeha’ã oiporu hekopete ñe’ẽ avei, peva’erã tekotevẽ ojeiporu achegety ha ñe’ẽysajakuaa hekoháicha, noñemoing͂ueiva’erã ipype ambue ñe’ẽmegua,avei oñeme’ẽva’erã mitãme moñe’ẽrã ipukúva ikatuhag͂uáicha omoñe’ẽ ha ohesa’ỹjo, sapy’ánte ojejavy pe oñepyrũ ramo rupi oñeme’ẽ ichupe umi moñe’ẽrã’inte térã ojejapo ñe’ẽjoaju mbykyminte ha péva noipytyvõi ichupe noguahẽi pe jeikuaaseve hesegua.    Avei mbeguekatúpe oñemoigueva’erã ohóvo pe mbo’pýpe ne’ẽ pyahu, peva’erã mbo’ehára oikuaava’erã heta ayvu 1800 – 2000 ñe’ẽ oikuaava’erã ikatu hag̃ua ombo’e ñepyrũ; ha umi ñe’ẽ ojeiporupy’ỹveva’erã ñe’ẽjoaju térã moñe’ẽrãme oike ha opyta hag̃ua temimbo’ére ha ani opyta tesaráipe. Ha jajapouka’va’erã ichupekuéra ñe’ẽpoty, mombe’urã, mombe’upy ha ikatúvaguive tembiapo ko’ã ñe’ẽ pyahu oiporu hag̃ua ha peicharõ ha’ekuéra ohecháta tekotevẽha oheka ha oiporuve ñe’ẽ pyahu. Hi’ã avei ñe’ẽryru ndojeporuetei ikatuhag̃uáicha oñeguahẽ irundy katupyrýpe ha’éva ñemoñe’ẽ, ñehendu, ñeikumby ha jehai pe ñeikumbýva.
Ache térã Guayakies manopavẽre, Luigi Miraglia 1941- pe he’i umi paraguayos omba’apóva yvyguasu ñangarekópe kuarahy resẽ gotyo ndaha’ei tembiapovai Ache jejuka, oñembotuichaguei ojukaramoguáicha jaguareté pochy.
Aharõguare táva Ajos ko’ág̃a Coronel Oviedo, Maximiliano Villalba Paraguay- gua omombe’u chéve ojehepyme’ẽha ichupe 300 térã 500 pesos Guayaki ojukávare, ha umi omombe’úva apytégui chemopirĩ kóva, ndaje peteĩ Guayaki oñemongoráma ndaiporiveima oho hag̃ua katu noñemomirĩri ha ndogujýi ichupekuéra yvyrarakãgui, naipohãveietémarõ ojepoi yvatetégui ha omano upépe.  
Avei peteĩ ka’atyguasu jára rógape ahecha peteĩ mitãkuña Guayaki akãngue, iparimi rupi opytava’ekue takykue hogaygakuéra oñanirõguare, ikuacha’ĩ hese ava py’avai ha orairõ rire ojuka ichupe.
Mokõipa ary rire 1961- pe he’i jey Miraglia ivaiveha ko’ẽ ko’ẽre Guayaki reko, ndaikatuvéi omymbajuka hikuái oñemomichimbáre ka’aguy hekohakuéra, ojaho’i ava morotĩnguéra oñemity hag̃ua; ha kóva ogueru vare’a Guayakikuérape, pévare oike omonda avati, mandi’o kokuegui ha ojuka vaka ha kavaju ichuguikuéra, sapy’ánte osẽ ojupe hikuái ha Guayaki itenonderõ ava morotĩre ojuka avei chupe, oipe’a ichugui hacha ha machete ogueraháva oñorairõ hag̃ua, ko’ãva rupi ojejukauka Guayakies- pe mba’eve’yrõguáicha, mitã ojehepyme’ẽ tembiguáirã, kuñataĩ oñerãirõ ha ojejuka. Peteĩ árape karai Pichin López oñapytĩ ojuehe 40 Guayaki ha ou ohepype’ẽ atyrenondépe okavusu San Juan Nepomuceno- pe.
Alfredo Stroessner tendota aja (1954 – 1989) aimete Guayakies ojejukapa 70 sa vore ijatykuéragui omano, hetaiterei mitã ojehepyme’ẽ ha ojereraha mombyry ipehẽnguekuéragui, miliko ombuepoti, omachetea ha mitãkuña orãirõ, karai Juan Pereira hetáre oñembosarái ha ojuka pe karai py’avai, heta avei omano mba’asy paraguayos omoingéva hekohakuérape, akanundu térã tĩsyryvai jepe ojuka ichupekuéra ndoguerekóigui hikuái pohã ko’ã mba’asypo’ípe g̃uarã.
Ha ko’ã oikóva ojehai arandukãme ha ogueru ñeko’õi Paraguay- re ambue tetãgui.

Luigi Miraglia omano táva Paraguaýpe, 5 jasyteĩ 1975- pe.

Enrique Santacruz Haimbohasa, 2019.