MBA'ÉPA ARANDUPYKUAATY

 

Arandupykuaaty he’iséva[1]

OHAI ERNESTO RIOS 

Arandupykuaaty niko ayvu he’iséva arandurayhu, oúva griego ñe’ẽgui, filos mborayhu ha sophia arandu. “yvypóra ñe’ẽ rapoteete. Yvypóra ñe’ẽ ayvu marangatu. Oguata ypy guive yvypóra ojetypeka arandupavẽ rehe pe haitýpe jahechápa ndojuhúi kuaaty ra’ỹi, umi kuaarapo, kuaaroguemimi” (Escurra, 2017). 

Ág̃a meve nahesakãporãi gueteri mba’etépa hína he’ise aranduvete, itukãñorãirovoi ojehecháramo hetaháicha, yma ymaite guive karai aranduita oñeha’ã omombe’u mba’eichapanehína yvypóra jeikuaapy ha mba’etépa upe arandu.

Tembikuaaty ojesarekokatupaitéva opa mba’e rehe tuichaháicha ha oheka mba’éicha ha mba’érepa heñoi’ypy yvypóra arandu rape. Iñambue ambue tembikuaágui ndojesarekóire peteĩ mba’érente, ohechakuaaite upe añetegua tuichaháicha. Ko mba’ekuaágui osẽmbaite opaichagua arandu ojererekóva arapýpe hese’ae oñemboheko opaichagua kuaapy, arandupykuaahára ha papapykuaahára Pitágoras Samos[2] oiporu ypyva’ekue arandurayhu ohechakuaávo umi oñeha’ãva oikuaa kuaave térã oikuaasevesevéva omoheñóivo ipype apytu’ũ roky oñamindu’úvo yvypóra reko ha jeikuaapyhy rehe, hembihaípe oheja; Arandupykuaatyhára niko umi ohekáva oñetegua oha’ãrõ’ỹre mba’éve, ohayhúgui upéva oñeha’ã hese. Aristóteles he’i Peteĩha Arandupykuaatýpe; Yvypóra rekotee hína jeikuaase, kóva he’ise opavavéva oñeporandukuaa umi mba’eita oĩva arapýpe rehe ha péva rupi oheka mba’ekuaa.

Ojehecháva yvatemive niko Arandupykuaaty ñemyesakã ñe’ẽrapokuaa[3] rupi, ha’éva ayvu he’iséva iñepyrũmbýme, jepéramo ipype ojehechakuaa mbojoguaha ha techaukaha kakuaa, ha ndaha’éi mba’etépa pe kuaa. Añetehápe marandeko ryepýpe oñeñeha’ã oñemyesakã mba’epa kóva, ha opaicha ojehecha ñoñeg̃uahẽi ñe’ẽteĩme, ỹrõ katu oje’e ha’eha opaite tembikuaaty syguasuha térã arandurayhu ijeheka ha iñemomba’e.

Guaraníme niko opaichagua ayvu ojejuhu ñe’ẽryrúpe; Arandupykuaaty[4], Tembikuaapavẽ/Kuaapavẽ[5], kuaaveta[6], Arandurayhu[7], Aranduvetereko[8], Ararekokuaa[9], apohára hembiapópe Arandupykuaaty oiporavo, kóva oiporu rehe upe ohai ypýva Guaraníme ko mba’e rehe.

Oñemombykývo, Arandupykuaaty niko añetegua: tekove, yvypóra, arapy, Tupã ha kuaapy rehe jeheka, ikatu hag̃uáicha hekopeporã, ojehecha tuichaháicha ha oñemoambue upéva, jepy’amongeta, ñeha’ã, añete rape rehe jeguata apy’ã[10] rupi, ojevy’a oñeikundahávo hese. Ikatukuaa oñeñemoarandu hese oñemoñe’ẽ ha ojejepy’amongetávo, ijehupytyrã niko añetéva jejuhu upévare oñeporandu mávapa che, mba’érepa oĩ tekove mba’eve’ỹrangue, moõguipa ou arapy, oĩpa pe ãnga, mba’éichapa ikatu jaikuaa, mba’éichapa jaikova’erã, mba’épa ñaha’ãrõ ñande rekove ha ambuégui, upe rire, oñeha’ã omobohovái umi mba’ére, katu hembikuaareka ojehechakuaa mbohapy mba’épe; arapy, tekove ha añetegua ñemoambue rupi.

---

[1] Concepto de Filosofía

[2] Yma niko yvypóra oñembohérajoapy upe táva heñóihague rérape

[3] Etimología

[4] Silva, Ramón. (2016) Tesoro lexicográfico del universo cultural- Lingüístico Guarani. Diccionario General Bilingüe castellano guarani tomo 2 A-C. Corte Suprema. Pag. 1182.

[5] Guasch, Antonio sj. y Ortiz, Diego. (2008). Diccionario Castellano – Guarani/Gurani Castellano. Auncion: C.E.P.A.G

[6] De Guarani, Felix (2006) Diccionario Guarani – Castellano/Castellano Guarani. Avañe’ẽ poty. Asunción: SERVILIBRO

[7] Acosta Feliciano, Krivocheim Natalia (2018) Diccionario Castellano Guarani, togue 173

[8] Trinidad Sanabria, Lino (2008) Diccionario Avañe’ẽ.  Ilustrado. Buenos Aires: Editorial Ruy Diaz, pg. 435.

[9] Avalo, Celso (2011)Ñe’ẽryruguasu, togue 38

[10] Ibidem, pg. 614 Razón, avei ikatukuaa; apytu’ũkuaa, kuaareko, akãngetakuaa