PY'AMANO

 Py’amano

Catalepsia ou ñe’ẽ Griego κατάληψις “Catalípsis-gui” he’iséva jepyta, péva ojehu pe ñande rete rajygue ndoikoporãvéiramo, ndaikatuvéiramo jaku’e (jepota ha jepota’ỹme); péva ojehuve tapicha oguerekóva pochyvai, kyhyje ha iñakãtavynungávape.

Ha’etévaicha oñemanóva katu nahániri, ikatu ipáype katu okehápe, okéramomikatu oñandu ha ohendupaite oikóva ijerére, ikatu avei oiko ojeguerekóramo pe Mal de Parkinson, epilepsia térãkatu ojepitárõ ñanavai (cocaína, marihuana, hamba’e). Katuete opopóne tajygue, korasõ ha mba’e, nameméi ojehu katu ndaiKatúi omongu’e mba’evéichagua hete; tete atãmba, ojepokóramo jepe noñeñandukuaái, pytu ha py’a jepopo imbegueterei ha ñande pire hesa’yju.

Heta jey oiko umi tapicha hasýva epilepsia-gui, ha’etécaicha omano katu nahániri ha oñeñotỹ upeichakue hekove, ko’ág̃arupi OMS og̃uahẽ peteĩ mohu’ãme ha he’i hikuái peteĩ kyhyjeterei ikatúne hag̃ua ojapo avei py’amano; umi hipnotista-kuéra he’i upéva oikoha ha’ekuéra oporomongéramo oporomongeta hag̃ua.

 Mba’éichapa ojehechakuaa

Tete atãmba, pire sa’yju, korasõ ha apytu’ũ ndoikóivaicha, upévare ha’ete oñemanóva ojeguerekóramo ko mba’asy.

Mba’eichakuépa oiko

Pévaniko oiko tapicha oguerekóva mal de parkinson, kyhyjevai, mba’asyryrýi hamba’e, avei opitáva ñanavai térã ohejáva ohóvo ha avei umi antipsicóticos jeporu hamba’e ha anestésico-kuéra; avei ikatu oiko oĩramo ñemondýi vai. Ivaivéva ko mba’asýgui ha’e ikatúgui oñeñotỹ hekovéreve ha opáy oĩriréma kahõme, mokõi térã mbohapy ára ikatu ipuku ko mba’asy, hetápema ojehu katu ojeikuaavéva pe kuñakarai Goya-pe, ko’ág̃arupi noikokatuvéi pe ñeñotỹ tekovéreve hetáguima oĩ mba’erekokuaa.

Avei ojehuva’ekue Niurka Guzmán-pe República Dominicana-gua 23 ary; oñeñotỹ rire umi pohãnohára ojepyeka pe te’õnguére ha ojuhu hikuái ipytupahague pe kahõ ryepýpe, Andrea Reyes, Niurka sy he’i oñotỹhague imembýpe hekove ha pohãnoharakuéra ohesa’ỹijo mba’e mba’asýgui omanohague korasõsorógui.

Py’amano Ñe’ẽporãhaipyre

Ojeporu heta ñe’ẽporãhaipyrépe, techapyrã, ñeñotỹ hi’arape’ỹ Edagar Poe ohaiva’ekue,Tuguypyteha che py’angatáva Andreu Martin mba’éva, oñe’ẽ peteĩ mitã’i ipy’amanóva ha oikove jeývo oiko chugui tuguy pyteha, oĩ peteĩ purahéi hérava Ana Molly, Banda Incubus opurahéiva (ojejuhújeko peteĩ vy’arendápe hetekue ha ojegueraha omanóva oñeñongatuháme ojehetekytĩ hag̃ua ha upépe opáy); avei oĩ peteĩ tembiasagua’u Mario Cimarro ojapóva hérava py’ajoyvy, upépe ha’e ipy’amanóramo oha’ãnga.

Ñepohãno

Ikatu ojegueroguata akãñepohãnóme, ñaniryiteteryrýi ivaietereíramo mba’asy py’amano.

Pohã ogapypeguáva

Ikatu oñepohãno y ro’ysã iñakãre ha ytaku ipýre ha jepichýpe oñepohãno atukupekangue ha tyeguy, zuico, hamba’e); oiméramo py’amano hi’areterei oje’ukáva’erã mbaretépe kamby térã eirete pe hasývape.

Py’amano Oñemboja’o mokõi hendáicha

Catalepsia patológica: péva oiko ojeguerekóramo kyhyjevai, mba’asyryrýi, térã ojeporúramo andu’ỹ apoha.

Catalepsia astral: ojekuaavéva kérape ñakuruchĩ, péva oiko ojekétajave térã ojepáy ha ndaikatúi ojeku’e, oñeñe’ẽ hamba’e, péva hi’are sapy’aitemínte aravo’ive ỹrõ aravo’i.

Ko’ápe jahecháta py’amano jeiko yma guivéma oῖha

Mary Norah, peteῖ mitãkuña 17 ary oguerekóva, ary 1871, omano jeko cólera-gui, pa ary omano rire, ojeipe’a he’õngue ryru ojeikuaa hag̃ua añetehámepa omano raka’e pohãnohára ojapógui peteῖ moañeteha gua’úva, Mary oñemomano gua’u; ojejuhu hetekue mbyteha guive ndaipóri kahõ ryepýpe, ojehechakuaa opáyhague ha heta ñeha’ãme osẽsejeyhague ha ipytupa yvyguýpe.

Jeka’uvai rire, 18 jasyteῖ ary 1889-pe peteῖ karai ojekuaa’ỹva héra oke tuicha oka’u rire; 20 aravo oke rire iñirũnguéra oimo’ã omano ha oñotỹ chupe. Upejave peteῖ pa’iguasu pytyvõhára ohendu osapukáiva, ojeruréva pytyvõ; ohechakuaa hikuái ombokuahague pe kahõ ha oipe’asehague hokẽ, ndaikatúimaramo ipytupa avei hyepýpe.

Doña Blunden, sa’arajeréramoguare amo 1896 rupi oñemoῖ peteῖ itapu tyvy ári térã ijyképe peichahágui ojepáyramo g̃uarã katu ko kuñakarai ndoguerekói upéva raka’e; ojegueraha rire tyvyty iñemoñarekuéra oῖháme, upe ka’arúpe mokõi mitã’i oñembosarái oikóvo upérupi ha ohendu tyapuvai upe tyvytýpe ha omoarandu peteῖ mbo’ehárape; memépe oho ovichea hikuái ha ojuhu kuñakaraíme hekove, sapy’ami ipytu ha upéi omano areterei oῖgui kahõme ñembotypy.

Madame Bobin, peteῖ kuña hyeguasuetémava 1901, og̃uahẽ Africa-pe akanundu vaietéreve, ojegueraha chupe tasyópe upe Táva heñoihaguéme ha “omano” upépe, ojegueraha oñeñotỹ tyvyty iñemoñarekuéra oῖháme; peteῖ hsýva rerekua omombe’u Madame Bobin rete haku gueterihague omanóramoguare, upémaramo hogayguakuéra oipe’auka jey ikahõ rokẽ ha tuicha ñemondýipe opyta hikuái ojuhúgui membyra’y hekovesẽ ra’e hyepýpe, katu ipytupa isýicha upépe.

Okuerápa ko mba’asy, ikatúpa ova sy térã túvagui.

Py’amano ndovái mba’evéicharamo, he’i oikoha sy ha ru rekóre, sy itarováramo mitã osẽ itarova,sapy’ánte ndojesarekói mitãrenondépe he’iarãre ha ojapoarãre, ndaha’éi ojeguerúva tuguýpe, he’i peteῖ pohãnohára katupyry hérava Ricardo Paris.

Ko’ag̃aitéramo ndaipóri jekuera ko mba’asýgui; oiméramo oguerekóva ojehejánte chupe pytu’uhápe ha oñemoῖ chupe tuguyry ha pytupotῖ ani hag̃ua omano.

Mymbakuérape ojehu avei

Tekojeporu ojapóva hikuái oñemomano hag̃ua, umi kuati oñemomano yryvúgui ni hag̃ua ho’u chupe, pe zariguella oje’éha ndaha’éi oñemomanónteva, onohẽ ikũ ojurupe’a omanoiterõguáicha, oĩ avei mbói, oñemomanoitéva, ombyaty pytu hyépe ovuparõguáicha; heta mymba’i oñeñandúramo chákepe pya’e oheka mba’éichapa ombotavýva ija’eha’ỹme.

Haimbohasa: Karai Duarte